Większość rozmów, jakie prowadzę na etapie konsultacji sprawy o nieważność małżeństwa (etap, kiedy ustalamy, czy są przesłanki dla wszczęcia procesu, czy jest odpowiedni materiał dowodowy, który sąd będzie właściwy do rozpatrywania sprawy, itp.) dotyczy powodów, dla których sąd może orzec, że małżeństwo zostało zawarte nieważnie.
Padają pytania o to, czy powodem unieważnienia małżeństwa może być zdrada, alkoholizm, uzależnienie od seksu, a może nawet sama niechęć do seksu czy też niechęć do posiadania dzieci. Ile osób, tyle możliwych powodów, dla których małżeństwo się nie udało.
Przyczyny nieważności małżeństwa zostały jednak skrupulatnie wyliczone w Kodeksie Prawa Kanonicznego. Nie chcąc sprowadzić niniejszego artykułu do akademickiego wywodu o podziale przeszkód, o tym, kto może udzielić dyspensy, ograniczę się do przedstawienia najistotniejszych powodów, dla których sądy biskupie mogą wszcząć postępowanie o stwierdzenie nieważności małżeństwa. Wśród tzw. przeszkód zrywających, wspomnieć trzeba o następujących przypadkach:
PRZESZKODA WIEKU
nie może ważnie zawrzeć małżeństwa mężczyzna, który nie ukończył szesnastego roku życia oraz kobieta, która nie ukończyła czternastego roku życia. Warto w tym miejscu poświęcić kilka słów celem wyjaśnienia powyższej okoliczności – należy bowiem pamiętać, że przepisy Kodeksu Prawa Kanonicznego ustanowione są dla wszystkich katolików na całym świecie. Tak w Europie, jak i odległych zakątkach Afryki czy Oceanii. Obejmuje zatem różne kultury, a także systemy prawa cywilnego. Stąd prawodawca sformułował przepis, który w realiach europejskich brzmi co najmniej dziwnie i nie koresponduje z normami przyjętymi w naszym systemie prawa. Jednak przewidując wspomniane różnice ustawodawca dał możliwość Konferencjom Episkopatu poszczególnych krajów ustalić wyższy cenzus wiekowy. I tak w Polsce wynosi on osiemnaście lat zarówno dla kobiet jak i mężczyzn.
PRZESZKODA RÓŻNEJ WIARY
Zachodzi ona wówczas, gdy jedna ze stron wstępujących w związek małżeński jest nieochrzczona. Od przeszkody tej istnieje możliwość uzyskania dyspensy.
PRZESZKODA IMPOTENCJI
Niezdolność do odbycie stosunku małżeńskiego może, pod pewnymi warunkami, być powodem nieważności małżeństwa. Musi być uprzednia – czyli taka, która powstała jeszcze przed zawarciem małżeństwa. Impotencja, aby była przyczyną nieważności małżeństwa musi być także trwała, niemożliwa do usunięcia (wyleczenia). Należy także wskazać, że impotencja i bezpłodność nie są synonimami;
PRZESZKODA POKREWIEŃSTWA
Zachodzi ona pomiędzy wszystkimi krewnymi w linii prostej (dziadkowie – rodzice – dzieci) oraz do czwartego stopnia linii bocznej;
PRZESZKODA POWINOWACTWA
Nie mogą ważnie zawrzeć małżeństwa osoby spowinowacone (np. zięć z teściową). Przeszkoda ta obejmuje wszystkie stopnie w linii prostej.
Odrębną kategorią przyczyn nieważności małżeństwa są tzw. wady zgody małżeńskiej. Z praktyki wynika, iż to one są najczęstszymi powodami inicjowania procesu przed sądami biskupimi. Omówienie powyższych wad zostanie dokonane w kolejnym artykule.
Pozdrawiam,
Magdalena Wojdała
adwokat kościelny, właściciel Kancelarii Kanonistycznej
