Spółka akcyjna kojarzy się nam zazwyczaj z dużym przedsiębiorstwem, wieloma akcjonariuszami, prowadzeniem działalności na wielką skalę i podmiotem funkcjonującym na giełdzie. Ale czy w rzeczywistości tak jest? Trzeba zgodzić się z tym, że spółka akcyjna jest tworem najbardziej skomplikowanym spośród podmiotów uregulowanych w kodeksie spółek handlowych, proces jej powstawania można nazwać wieloetapowym. Jej akcje są papierami wartościowym, a minimalny kapitał zakładowy został określony na dość wysokim poziomie. Praktyka pokazuje jednak, że funkcjonowanie w ramach tej spółki wcale nie musi być trudne i skomplikowane.
Sposób powstania spółki
Spółka akcyjna, podobnie jak spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, powstaje poprzez podpisanie dokumentu określającego zasady jej funkcjonowania. W przypadku spółki akcyjnej dokumentem tym jest statut. Statut powinien zostać zawarty w formie aktu notarialnego i jest zazwyczaj obszerniejszy niż umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Powyższe wynika z tego, że przepisy prawa nakazują uregulowanie w dokumencie założycielskim znacznie więcej kwestii w umowie spółki z o.o. Art. 304 k.s.h. określa minimalną treść, jaką powinien posiadać statut, przy czym dzieli postanowienia na cztery różne kategorie. Po pierwsze, statut musi określa elementy bez których funkcjonowanie spółki nie będzie możliwe. Należą do nich m.in.: firma i siedziba spółki, przedmiot jej działalności, wysokość kapitału zakładowego (minimalna wysokość to 100.000 złotych), wartość nominalna akcji oraz ich ilość, oznaczenie założycieli czy liczba członków zarządu i rady nadzorczej. Po drugie, status powinien określać – pod rygorem bezskuteczności wobec spółki – niektóre istotne dla funkcjonowania spółki kwestie np. dotyczące liczby i rodzajów tytułu uczestnictwa w zysku, warunków i sposobu umorzenia akcji, ograniczenia co do możliwości ich zbywania czy uprawnienia, które zostały przyznane osobiście poszczególnym akcjonariuszom. W trzeciej kolejności ustawa dopuszcza możliwość uregulowania w treści statutu niektórych kwestii odmiennie niż regulują to przepisy ustawy. Trzeba jednak pamiętać, że takie odmienne uregulowanie możliwe jest tylko wtedy, gdy przepisy pozwalają daną kwestię uregulować wolą założycieli spółki. I wreszcie po czwarte, statut może zawierać postanowienia tzw. dodatkowe, czyli wszystko to czego nie narzucają nam przepisy albo do czego się one nie odnoszą.
Po przebrnięciu przez zawiłości związane z zawarciem statutu spółki akcyjnej konieczne jest podjęcie jeszcze kilku dalszych działań, aby finalnie doprowadzić do jej powstania. Samo bowiem podpisanie aktu ją statuującego nie jest wystarczające. Aby doszło do powstania spółki akcyjnej, konieczne jest jeszcze objęcie wszystkich akcji, wniesienie przez akcjonariuszy wkładów na pokrycie kapitału zakładowego spółki, które co do zasady nie muszą pokrywać całego kapitału zakładowego, ustanowienie zarządu i rady nadzorczej oraz wpis do rejestru przedsiębiorców KRS.
Dopiero po wypełnieniu tych wszystkich formalności możemy powiedzieć, że spółka akcyjna powstała. Moment wpisu do rejestru przedsiębiorców jest niezwykle istotny również z tego powodu, że w nim spółka otrzymuje osobowość prawną i staje się podmiotem praw i obowiązków, które zostały nabyte przez spółkę akcyjną w organizacji, czyli ten twór, który powstał po zawiązaniu spółki (objęciu wszystkich akcji) i funkcjonował aż do chwili wpisania spółki do KRS.
Kto może założyć SA?
Podobnie jak w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przepisy prawa nie ograniczają kręgu podmiotów, które mogą zostać akcjonariuszami spółki akcyjnej. W związku z powyższym do tego grona mogą należeć zarówno osoby fizyczne jak i osoby prawne czy podmioty nie będące osobami prawnymi, ale posiadające zdolność prawną. Ustawodawca przewidział jednak – podobnie jak ma to miejsce w przypadku spółki z o.o. – ten sam wyjątek związany z zakazem zawiązania spółki akcyjnej przez jednoosobową spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Zakaz dotyczy jedynie etapu konstytuowania spółki a nie całego okresu jej trwania. I w tym przypadku możliwe jest zatem zawiązanie spółki akcyjnej przez jednego większościowego akcjonariusza (posiadającego np. 99% akcji) oraz inny podmiot, który w chwili tworzenia spółki będzie posiadał jedną akcję (np. 1%), którą po wpisaniu spółki do KRS przeniesie na akcjonariusza większościowego, czyniąc go w ten sposób jedynym akcjonariuszem spółki.
Organy spółki
Spółka akcyjna, która z chwilą wpisu do rejestru przedsiębiorców KRS otrzymuje osobowość prawną działa przez swoje organy. Przepisy Kodeksu spółek handlowych statuują trzy organy spółki akcyjnej. Są nimi: walne zgromadzenie akcjonariuszy, zarząd oraz obowiązkowa rada nadzorcza.
Zarząd prowadzi sprawy spółki i reprezentuje ją na zewnątrz. Może być to organ jednoosobowy albo wieloosobowy, zależnie od postanowień statutu. Ustawa nie określa maksymalnej liczby jego członków, dlatego też możliwe jest występowanie bardzo licznych struktur zarządczych. Do zarządu można powołać zarówno samych akcjonariuszy jak i osoby spoza ich grona. Należy jednak pamiętać o tym, że członkami organów spółki (zarówno zarządu jak i rady nadzorczej) mogą być tylko osoby fizyczne. Sposób wyboru zarządu określany jest zazwyczaj w umowie spółki, choć ustawa określa że członkowie tego organu są powoływani i odwoływani przez radę nadzorczą spółki. Jest to jednak ta kwestia, którą można uregulować w sposób odmienny upoważniając np. do powierzenia funkcji członka zarządu walnemu zgromadzeniu wspólników. Sposób działania zarządu uzależniony jest zazwyczaj od liczebności tego organu. Jeżeli jest on jednoosobowy oczywistym powinno być to, że członek zarządu ma prawo działać samodzielnie. W przeciwnym razie w ogóle nie byłoby możliwe funkcjonowanie spółki. W przypadku zarządu wieloosobowego kwestia ta powinna zostać uregulowana w statucie. Jeżeli statut nie zawiera żadnych postanowień w tym przedmiocie, zastosowanie znajdą przepisy ustawy tzn. do składania oświadczeń w imieniu spółki konieczne będzie wspólne działanie co najmniej dwóch członków zarządu lub jednego członka zarządu łącznie z prokurentem (o ile taki zostanie w spółce powołany).
Rada nadzorcza sprawuje nadzór nad działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej aktywności. Ustanowienie rady nadzorczej jest w spółce akcyjnej obowiązkowe bez względu na ilość jej akcjonariuszy i wysokość posiadanego kapitału zakładowego. Rada nadzorcza jest organem wieloosobowym. Minimalna liczba jej członków to trzy, a w spółkach publicznych nawet pięć osób. Skład rady nadzorczej ustala walne zgromadzenie akcjonariuszy, jednakże statut może kompetencję tą powierzyć innemu podmiotowi. Co do zasady rada nadzorcza wykonuje swoje obowiązki kolegialnie, jednakże przepisy pozwalają delegować jej poszczególnych członków do samodzielnego pełnienia określonych czynności.
Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy natomiast jest organem skupiającym osoby posiadające prawa z akcji – tzw. organem właścicielskim. Organ ten nie jest obieralny, a jego skład zależy od tego komu przysługuje prawo do akcji. Do kompetencji walnego zgromadzenia akcjonariuszy należy m.in. rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania finansowego spółki za ubiegły rok obrotowy, zbycie i wydzierżawienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części, ustanowienie na nich ograniczonego prawa rzeczowego czy emisja obligacji. Organ ten powinien zebrać się przynajmniej jeden raz w roku, nie później niż w ciągu sześciu miesięcy po upływie roku obrotowego (tzw. zwyczajne walne zgromadzenie). Jego celem jest rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania zarządu z działalności spółki i sprawozdania za poprzedni rok obrotowy, powzięcie uchwały o podziale zysku albo o pokryciu straty oraz udzielenie (albo nie) absolutorium członkom organów spółki.
Odpowiedzialność za zobowiązania spółki
Akcjonariusze spółki akcyjnej, podobnie jak wspólnicy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – nie odpowiadają za zobowiązania spółki. Nie oznacza to jednak, że nie ponoszą żadnego ryzyka związanego z uczestnictwem w niej. Ponoszą oni ryzyko utraty kapitału, który zdecydowali się zainwestować w akcje spółki oraz ryzyko tego, że spółka nie będzie osiągała zysku, a więc i oni nie będą mogli żądać wypłaty przypadającej im części tego zysku. Nie ponoszą oni jednak ryzyka związanego z tym, że któryś z wierzycieli spółki będzie żądał od nich spełnienia zobowiązania zaciągniętego przez spółkę.
Kto zatem odpowiada za zobowiązania spółki?
W pierwszej kolejności ona sama. Spółka akcyjna jako osoba prawna może nabywać prawa i gromadzić majątek. W pierwszej zatem kolejności wierzyciele spółki powinni sięgnąć do majątku zgromadzonego przez samą spółkę. Co jednak jeżeli okaże się, że spółka żadnego majątku nie posiada? Przepisy k.s.h. nie zawierają przepisu, który odpowiadałby uregulowaniu zawartemu w art. 299 k.s.h. Na mocy tego przepisu możliwe jest wytoczenie powództwa przeciwko członkowi zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazałaby się bezskuteczna. Jak zatem wierzyciele mogą dochodzić swoich roszczeń? W tej sytuacji Wierzyciele spółki mogą powołać się na art. 21 ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze, który w ust. 1 nakłada obowiązek zgłoszenia wniosku o upadłość, jeżeli wystąpiła podstawa do jej ogłoszenia. Ust. 3 powyższego przepisu jest natomiast podstawą odpowiedzialności za szkodę jaka została wyrządzona wierzycielowi na skutek tego, że wniosek o ogłoszenie upadłości nie został złożony we właściwym terminie.
Radca prawny
Małgorzata Buczkowska
