Prawa i ochrona konsumenta, a zdrowie – czyli wiem co jem i co kupuję, ale czy faktycznie zdrowo?
Czy zastanawialiście się kiedykolwiek podczas rutynowych zakupów – jak (i czy w ogóle) proces produkcji produktów spożywczych poddawany jest kontroli? Jak wygląda dopuszczenie produktów do sprzedaży i wprowadzanie gotowych produktów na rynek? Kto, i na jakich zasadach określa to, co ma znaleźć się w opisie na jego etykiecie? Czy w ogóle ktokolwiek chroni w tym zakresie nasze prawo? Prawo do zdrowia.
Pewnie nie myślisz o tym na co dzień. Jeśli jednak czytasz ten artykuł, z pewnością zainteresuje cię temat Twoich praw do ochrony zdrowia, prywatności i bezpieczeństwa jako konsumenta.
Kilka słów wprowadzenia
Temat ochrony praw konsumenta w Polsce uregulowany został w najwyższym akcie prawnym, jakim pozostaje Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Znalazł się tam zapis mówiący o ochronie konsumentów, zgodnie z którym: „Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi”. Także na poziomie Unii Europejskiej ochrona konsumenta, w tym przede wszystkim zdrowia, oraz zapewnienie bezpieczeństwa konsumpcji, to bardzo ważne obszary działania.
W dzisiejszym świecie, gdzie żywności nadaje się wymiar przemysłowy – oferowane towary i usługi nie mogą stwarzać zagrożenia dla życia i zdrowia konsumentów. Katalog wymogów dotyczących procedur bezpieczeństwa samej produkcji oraz mechanizmów zapobiegających wprowadzaniu do obrotu wyrobów niebezpiecznych, jest naprawdę duży. W przypadku zaistnienia jakiegokolwiek zagrożenia funkcjonują także procedury szybkiego ostrzegania i wycofywania takich produktów z rynku.
W polskim prawie istotnym aktem prawnym w zakresie procedur bezpieczeństwa żywności, obowiązuje ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia wraz z aktami wykonawczymi. Reguluje ona bardzo rzeczowo i ściśle na jakich zasadach i warunkach oraz przy zachowaniu jakich procedur bezpieczeństwa żywności, produkty spożywcze mogą znaleźć się na sklepowych półkach.
Procedury bezpieczeństwa w zakresie ochrony naszego zdrowia mają ważne znaczenie, niemniej prawo do rzetelnej informacji i edukacji konsumenckiej jest równie ważne, a może dla samego konsumenta nawet najważniejsze!
Ze względu na dużą różnorodność produktów żywnościowych wprowadzanych na rynek, konsumenci oczekują jasnych i wyczerpujących informacji na opakowaniu produktu żywnościowego (czy też w reklamie) – głównie na temat jakości, składu oraz pochodzenia artykułu spożywczego.
Czy rzeczywiście jesteśmy właściwie informowani? Czy informacje zamieszczone na etykietach są dla nas czytelne i zrozumiałe?
W ustawie jasno zapisane jest, że aby uzyskać wysoki poziom ochrony zdrowia konsumentów i zagwarantować im prawo do informacji, należy zadbać o odpowiedni poziom informacji żywieniowej na temat spożywanej przez nich żywności.
Czy rzeczywiście jednak tak się dzieje? Czy w reklamie żywności wskazane są informacje, co zawiera produkt lub jakich wartości odżywczych dostarcza?
Wszyscy wiemy jak działa marketing i reklama. To nadawca sprawuje kontrolę, dostarczając informacji przez swoje opakowanie, często podkreślając zalety i walory produktu, a nie jego rzeczywisty skład i sposób w jaki został wytworzony. Jeśli chcemy poszukać bardziej obiektywnych informacji, to znaczy takich, które nie mają nic wspólnego z intensyfikacją sprzedaży danego produktu, a posiadają jedynie charakter informacyjno-edukacyjny, warto sięgnąć po bardziej odpowiednie źródła:
- materiały organizacji konsumenckich,
- opinie inspekcji kontrolnych,
- informacje z innych instytucji zajmujących się ochroną i edukacją konsumentów,
- publikacje naukowe i popularnonaukowe z zakresu wiedzy o żywności i żywieniu oraz praw przysługujących konsumentom na rynku żywności.
Warto zwrócić także uwagę na to, jak prezentowana jest nam żywność i zadać sobie trud, aby dowiedzieć się jak najwięcej o prawie do informacji i edukacji konsumenckiej.
Polska jako kraj członkowski Unii Europejskiej dostosowując przepisy prawa wewnętrznego do wspólnotowego wprowadziła wymagania zawarte w rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 roku w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności. Przyczyną wprowadzenia tej regulacji była konieczność́ aktualizacji, uproszczenia i ujednolicenia prawa dotyczącego znakowania żywności w zakresie wymagań ogólnych, a także wymagań dotyczących podawania informacji o wartości odżywczej.
Głównym celem tego rozporządzenia jest przede wszystkim umożliwienie konsumentom dokonywania świadomych i bezpiecznych wyborów przez dostarczanie pełnych i zgodnych z prawem informacji.
Rozporządzenie to kompleksowo reguluje zasady dotyczące znakowania środków spożywczych, między innymi wprowadza wymagania mające na celu zwiększenie czytelności etykiet, obowiązkowego informowania o wartości odżywczej produktu, zamieszczania przejrzystych i pełnych informacji o alergenach.
Czy rzeczywiście etykiety są dla nas czytelne? Czy informacje podane na opakowaniu są zrozumiałe?
Należy pamiętać, że wielu producentów bardzo często przeprowadza sprytny zabieg dobrowolnie umieszczając na opakowaniach informacje związane z posiadaniem specjalnych certyfikatów bądź też uzyskanych na targach lub w prestiżowych konkursach nagród. Wszystko po to, aby zwiększyć swoją konkurencyjność oraz budować pozytywne wyobrażenie o firmie i jej produkcie – czyli zachęcić nas do zakupu. Pytanie, na ile te informacje są nam użyteczne?
Prawa konsumenta powinny być respektowane na wszystkich poziomach – produkcji, dystrybucji i sprzedaży żywności. Jednak faktyczna ich realizacja zależy w dużej mierze od wiedzy konsumenta w tym zakresie. Nasza rola jako konsumentów w procesie ochrony jakości zdrowotnej żywności jest decydująca – to my możemy ocenić warunki sprzedaży, dostarczane nam informacje żywieniowe (w reklamie, na etykiecie i od pracowników sklepów), czy jakość samego produktu.
Jako konsumenci mamy prawo zgłosić się do instytucji, które mają obowiązek zapewnić nam pomoc w egzekwowaniu swoich praw. Są to między innymi:
- Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
- Inspekcja Handlowa
- Powiatowy lub miejski rzecznik konsumentów
- Rzecznik Praw Obywatelskich
- Państwowa Inspekcja Sanitarna
- Inspekcja Weterynaryjna
- Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych
- Krajowe lub regionalne organizacje, których celem jest ochrona interesów konsumentów (na przykład Federacja Konsumentów czy Stowarzyszenie Konsumentów Polskich)
Nie dajmy się manipulować! Pytajmy o pochodzenie, sposób produkcji, skład i warunki przechowywania żywności. Nie każda żywność jest taka sama! Nie kupujmy produktów, których składu nie rozumiemy – jeżeli jakaś substancja jest nam nieznana, być może stanowi dodatek spożywczy, którego wcale nie chcielibyśmy wprowadzać do organizmu. Bądźmy konsumentami świadomymi – takimi, którzy wybierają żywność najlepszą dla siebie, a nie najlepiej reklamowaną.
Pozdrawiamy,
