Bardzo często w ramach swojej praktyki związanej z prawem autorskim, spotykam się z twierdzeniem, że jeżeli ktoś jest pracownikiem i stworzy w czasie obowiązywania umowy o pracę jakieś „dzieło” to prawa autorskie do niego z „automatu” zawsze należą do pracodawcy i nie ma konieczności w ogóle zajmowania się tą tematyką, gdyż wszystko jest jasne i proste. Cokolwiek pracownik stworzy to i tak należy to zawsze do pracodawcy w pełnym zakresie. Przekonanie to przedstawiam trochę w uproszczeniu, trochę kolokwialnie, ale tak właśnie ono funkcjonuje.
Ale czy aby na pewno tak jest?
Można powiedzieć, że co do zasady, bardzo ogólnej zasady jest to prawda, ale jak to zwykle bywa diabeł tkwi w szczegółach, a szczegóły te potem powodują, że pracownik albo pracodawca trafia do prawnika z problemem.
W takim razie w jakiej sytuacji pracodawca nabędzie prawa autorskie do działa (zwane dalej utworem) i w jakim zakresie ?:
- Umowa o pracę nie zawiera innych postanowień dotyczących praw autorskich
Pracownik i pracodawca mogą odmiennie umówić się w kwestii nabycia praw do utworów stworzonych przez pracownika. Wówczas stosować będziemy konkretne zapisy umowy o pracę, a nie zasadę ogólną. Jeżeli umowa o pracę milczy w tym zakresie to pracodawca co do zasady nabywa autorskie prawa majątkowe do utworu stworzonego przez pracownika po spełnieniu poniższych wymogów.
- Utwór wykonał pracownik
Powyższa zasada dotyczy więc tylko stron umowy o pracę, a nie będzie miała zastosowania do stron umów cywilnoprawnych, do relacji wspólnik – spółka, do umów zlecenia lub innych umów o świadczenie usług do których stosujemy przepisy dotyczące umowy zlecenia.
- Utwór został wykonany przez pracownika w ramach jego obowiązków pracowniczych
Żeby można było mówić o nabyciu praw przez pracodawcę autorskich majątkowych praw do utworu, pracownik musi stworzyć utwór w ramach swoich obowiązków pracowniczych. Pracodawca nabędzie prawa do utworu tylko jeżeli pracownik stworzy go w związku i podczas wykonywania zakresu obowiązków wpisanych do umowy o pracę. Jeżeli więc np. Pan Jan pracujący na stanowisku księgowego stworzy w godzinach pracy grafikę do strony internetowej to pracodawca nie nabędzie do tej grafiki autorskich praw majątkowych z automatu na mocy przepisów prawa, a jeżeli Pan Jan robił to bez wiedzy i zgody pracodawcy to może dodatkowo narazić się na odpowiedzialność dyscyplinarną. Jeżeli pracownik wykona utwór poza swoimi obowiązkami pracowniczymi, to wówczas pracodawca, aby nabyć do niego prawa musi podpisać z pracownikiem odrębną umowę nabycia autorskich praw majątkowych do utworu.
- Nabycie praw autorskich majątkowych do utworu następuje w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron
W mojej ocenie ten element w praktyce powoduje najwięcej problemów, ponieważ pracodawcy są przekonani, że nabywają prawa bez ograniczeń na wszystkich polach umożliwiających im nieograniczoną eksploatację utworu i są niestety często w błędzie. Zakres eksploatacji utworu powinien wchodzić w ramy rzeczywistej działalności pracodawcy, a sposób jego wykorzystania powinien pokrywać się standardową działalności pracodawcy i taki sposób wykorzystania utworu powinien być znamy pracownikowi i akceptowalny przez niego w dacie stworzenia utworu. Oczywiście często trudno jest w razie sporu wykazać jaki był zakres nabytych praw i zamiar stron.
Zdarza się, że pracodawca będzie chciał wykorzystać utwór w szerszym zakresie i w takiej sytuacji powinien na ogólnych zasadach nabyć te dodatkowe prawa od pracownika.
Aby uniknąć sporów i nieporozumień zasadne jest w umowie o pracę wskazywanie w jakim zakresie tj. na jakich polach eksploatacji prawa są przenoszone na pracodawcę. Wówczas obie strony mają jasną sytuację jakie są granice przysługujących im praw i ewentualnych roszczeń względem siebie.
- Nabycie praw do utworu przez pracodawcę nie powoduje konieczności zapłaty dodatkowego wynagrodzenia
Przyjmuje się, że pracownikowi nie przysługuje dodatkowe prawo do wynagrodzenia. Wynagrodzenie ze stosunku pracy obejmuje również wynagrodzenie z tytułu przeniesienia praw autorskich majątkowych do utworu w zakresie objętym umową o pracę. Oczywiście strony mogą umówić się odmiennie, przewidując za przeniesienie praw dodatkowego wynagrodzenia. Powyższe nie będzie dotyczyło sytuacji stworzenia przez pracownika utworu poza jego obowiązkami pracowniczymi, w takiej sytuacji strony określą wysokość wynagrodzenia w odrębnej umowie zbycia praw na rzecz pracodawcy.
- Prawa do utworu przechodzą z chwilą odebrania utworu przez pracodawcę
Przyjęta jest zasada, że jeżeli pracownik i pracodawca inaczej nie umówili się tj. umowa o pracę w tej kwestii nic nie stanowi, to jeżeli pracownik w ramach wykonywania obowiązków pracowniczych stworzył utwór to pracodawca nabywa do niego autorskie prawa majątkowe z chwilą jego odebrania
- Rozwiązanie umowy o pracę pozostaje bez wpływu na zakres nabytych praw
Rozwiązanie umowy o pracę w późniejszym okresie pozostaje bez wpływu na nabycie autorskich prawa majątkowych przez pracodawcę. Rozwiązanie umowy nie powoduje, że prawa do utworu „wracają” do pracownika.
Jak widać warto zastanowić się czy w przypadku stanowisk związanych z pracą twórczą, kreatywną nie dodać do umowy jasnych i precyzyjnych zapisów, tak żeby w przyszłości wykluczyć spory dotyczącego zakresu nabywanych przez pracodawców praw. Takie dodatkowe jasne zapisy pozwolą uniknąć w przyszłości przez obie strony potencjalnych sporów i roszczeń przede wszystkim co do zakresu nabytych praw i sposobu eksploatacji utworów.
Pozdrawiam,
Edyta Duchnowska
radca prawny, Law4business.pl
