Dbałość o należytą pielęgnację skóry w trakcie leczenia pacjentów chorych na nowotwór, pozostaje wbrew pozorom, niezwykle istotną prawą. Bardzo często bowiem dochodzi do powikłań w obrębie naskórka, błon śluzowych, mieszków włosowych, gruczołów potowo-łojowych czy błon śluzowych w czasie leczenia drogą chemioterapii, radioterapii lub leczenia ukierunkowanego molekularnie.

1. Chemioterapia

W trakcie tego rodzaju terapii może wystąpić szereg działań niepożądanych w obrębie skóry i jej przydatków. Mogą to być zmiany dotyczące płytki paznokciowej, jak też utrata owłosienia czy hyperpigmentacja skórna. Jeśli chodzi o płytkę paznokciową zmiany takie obejmują poprzeczne bruzdowanie, pojawiają się odczucia bólowe, przebarwienia  na paznokciach, pogrubienie/spłycenie płytki, jak i dużo poważniejsze schorzenia, jak choćby zanokcica, onycholiza czy onychomadeza (utrata paznokci).

2. Leczenie ukierunkowane molekularnie

W  leczeniu ukierunkowanym molekularnie wykorzystywane są tak zwane inhibitory receptorów EGFR. Receptory te, fizjologicznie występują w warstwie podstawnej naskórka, gruczołach potowych, nabłonku rogówki oraz powiek, mieszkach włosowych, gruczołach łojowych. Odpowiadają one na przykład za proliferację komórek naskórka oraz naprawę uszkodzonych narządów. Patologicznie występują zaś w komórkach nowotworowych guzów litych. Nadmierna aktywność tych receptorów prowadzi do zwiększonej proliferacji komórek, hamowanie apoptozy (zaprogramowanej śmierci komórek), tworzenia przerzutów nowotworowych. Inhibitory EGFR mają zatem za zadanie zmniejszyć aktywność tych receptorów. W konsekwencji dochodzi także do niekorzystnych zmian w skórze, mieszkach włosowych, gruczołach potowo-łojowych czy błonach śluzowych ponieważ one fizjologicznie tam występują i są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania wspomnianych struktur.

Niepożądanymi efektami terapii ukierunkowanej molekularnie pozostają między innymi: hyperpigmentacja, osutka trądzikopodobna, rumień, świąd, teleagniektazje, suchość skóry, pęknięcia i szczeliny skórne, pęcherzowe zapalenie skóry, zmiany w obrębie płytki paznokciowej (np. zapalenie wałów okołopaznokciowych), zmiany dotyczące owłosienia (konkretnie zmiana jego struktury np. trichomegalia-rzęsy stają się sztywne, zbyt długie i mogą podrażniać rogówkę, spojówki, włosy na głowie mogą stawać się cieńsze ale np. pofalowane), kserostomia (nadmierna suchość jamy ustnej), zapalenie dziąseł czy stany zapalne błon śluzowych.

3. Radioterapia

Skórne powikłania po leczeniu radioterapią dzielimy na: wczesne oraz późne. Powikłania wczesne, występują już w trakcie terapii lub do trzech miesięcy po jej zakończeniu. Obejmują one dla przykładu: rumień i stany zapalne skóry, utratę owłosienia okolicy napromieniowanej (jeśli radioterapia obejmuje obszar skóry głowy, wówczas włosy w tej okolicy nie odrastają, w przeciwieństwie do chemioterapii), zapalenie błon śluzowych jamy ustnej.

Powikłania późne pojawiają się od kilku do kilkunastu miesięcy po radioterapii. Mogą wystąpić między innymi  zwłóknienia skóry, tkanki podskórnej, przetoki skórne, utrudnione gojenie ran w miejscach poddanych radioterapii.

Zalecenia pielęgnacyjne dla pacjentów leczonych przeciwnowotworowo:

1. W przypadku radioterapii mycie ciała nie jest zabronione (choć wskazany będzie prysznic, zamiast kąpieli w wannie). Nie wolno natomiast opalać skóry, ponieważ promieniowanie UV zwiększa częstość występowania odczynów niepożądanych.

2. W przypadku suchości czy świądu skóry, zalecane jest stosowanie emolientów lub obojętnych żeli do mycia ciała. Warto rozważyć aplikację maści oraz kremów natłuszczających skórę (nie mogą one zawierać wysuszających substancji takich jak alkohol). Można stosować kosmetyki oparte na bazie olejów roślinnych (Cetaphil DA, Balneum, Exomega itp.), preparaty z dodatkiem mocznika, który ma działanie nawilżające ( Cerkoderm, Iso-urea), delikatne szampony do skóry głowy (np. Physiogel). W przypadku silnego świądu skóry można zaaplikować preparat Tanno Hermal (puder w płynie), schładzać skórę np. kostką lodu, zastosować maść z mentolem czy doustne  preparaty antyhistaminowe.

3. Należy zwrócić szczególną uwagę na  ochronę przez promieniowaniem UV ( SPF >30). Filtry przeciwsłoneczne aplikujemy kilka razy dziennie. Nie wolno korzystać z solarium, ani się opalać.

4. Należy unikać gorących kąpieli.

5. Warto nosić wygodne obuwie ponieważ paznokcie u stóp są narażone na przykład na wystąpienie zanokcicy.

6. W przypadku wystąpienia wyprysku trądzikopodobnego przede wszystkim nie stosujemy preparatów wysuszających, jak w przypadku np. zwykłego trądziku młodzieńczego. Należy traktować skórę niezwykle delikatnie. Podczas golenia maszynką czy depilatorem elektrycznym należy zachować szczególną ostrożność, aby nie podrażnić zmian. Unikajmy noszenia tkanin, takich jak wełna, tkaniny syntetyczne ponieważ mogą one dodatkowo podrażniać skórę, powodując dodatkowy świąd. Ubrania oraz pościel należy prać w łagodnych środkach. Nie powinno się  przegrzewać pomieszczeń, w których przebywa pacjent.

8.  W przypadku wystąpienia hiperkeratoz w obrębie stóp czy dłoni należy stosować środki z dodatkiem mocznika, retinoidy,  kwas salicylowy (UWAGA- preparatu nie aplikujemy w szczeliny i pęknięcia skóry!). Wskazane jest natłuszczanie zmienionej skóry na noc oraz zakładanie na przykład bawełnianych rękawiczek. W przypadku szczelin i pęknięć warto zastosować maści z antybiotykiem oraz steroidami, aby zapobiec zakażeniom.  Pamiętajmy, że najpierw zmiękczamy, a dopiero potem złuszczamy hiperkeratozy!

9. Postępowanie w przypadku zapalenia błon śluzowych obejmuje leczenie objawowe czyli stosowanie  leków przeciwbólowych, środków znieczulających z lidokainą (działających miejscowo), płukanie błon śluzowych roztworem soli fizjologicznej. Dodatkowo należy pamiętać o skrupulatnej higienie jamy ustanej (delikatne szczotkowanie zębów i dziąseł miękką szczoteczką, płukanie jamy ustnej ciepłą woda z solą, najlepiej po każdym posiłku, a także przed snem oraz unikanie stosowania płynów do płukania jamy ustnej z dodatkiem substancji drażniących, takich jak alkohol czy mentol). Należy także unikać spożywania gorących posiłków, gdyż podrażnia to błony śluzowe jamy ustnej i przełyku. Najlepiej jeść pokarmy miękkie, delikatne, a zarazem unikać produktów kwaśnych, ostrych, słonych, czy twardych. Zalecane jest picie dużej ilości wody.

10. W przypadku wystąpienia objawów niepożądanych w obrębie płytki paznokciowej lub otaczającej jej tkanek powinno się unikać stosowania rękawiczek lateksowych przy pracach domowych (jeśli musimy je zastosować to pod spód należy nałożyć rękawiczki bawełniane). Nie wolno odpychać czy wycinać skórek, ani stosować metalowych przyborów do manicure oraz pedicure.  Dodatkowo należy unikać obgryzania paznokci, paznokcie powinny być obcięte krótko i na prosto.Istotną sprawą jest unikanie silnych detergentów czy nadmiernego moczenia dłoni w wodzie. Dłonie oraz stopy utrzymujemy w suchości.

Wszystkie powyższe porady powinny być także stosowane jako profilaktyka przed wystąpieniem odczynów niepożądanych.

Jakich substancji czynnych zawartych w preparatach kosmetycznych, należy unikać w przypadku terapii onkologicznej:

1. Barwniki oraz substancje zapachowe.

2. Konserwanty – w tej grupie głównie będą to parabeny, formaldehyd oraz jego wyzwalacze (np. Germal 115, triclosan, Quaternium 15, DMDM hydantoin, Katon CG).

3. Preparaty z dodatkiem pochodnych ropy naftowej (parafina, silikony-oznaczane w składzie jako Cykloheksasiloksan, Cykolmetikon, Dimetikon).

4. Niektóre substancje pochodzenia naturalnego takie jak arnika (może powodować uczulenia), dziurawiec (uwrażliwia skórę na działanie promieni UV), kwasy AHA, balsam peruwiański, lanolina (może uczulać).

5. Preparaty z dodatkiem SLS, SLES (działanie wysuszające naskórek), propylene glicol (może powodować uczulenia, ma działanie drażniące na skórę).

Czego szukać w preparatach kosmetycznych?

• pantenol, alantoina
• kwas hialuronowy
• wyciąg z kasztanowca
• kwas foliowy
• wit C ( pomaga odbudować kolagen w skórze )
• peptydy
• wyciąg z miłorzębu japońskiego
• wit E, wit A
• olej z awokado, olej bawełniany, oliwa z oliwek

Preparaty korzystnie działające na skórę podczas leczenia onkologicznego:

1. Lotiony- Balneum lotion, Cetaphil MD, Emolium, Iwostin lotion do ciała, emulsja Toleriane, mleczko Topyalise, Eucerin, Lipikar, Neutrogena lotion

2. Kremy- Balneum Baby krem, Elobaza, PH-5 Eucerin krem, Sensibio krem do twarzy, Atoderm, Physiogel, Lipobase, Lipikar Baume, Neutrogena

3. Kremy tłuste – Bepanthen krem, Cetaphil PS, Clobaza, Cold Creme, Cutibase, Emolium, Hascobaza, Iwostin krem tłusty, Vitella, Nova- baza

4. Maści- Bepanthen maść, Vaseline, Cicaplast, Optiderm, Dermalibur, Linola, Ultrabase

Pozdrawiam,

Ania Bezler

autorka: The blond state of mind