Niewątpliwie spółka cywilna jest jedną z najbardziej popularnych form wspólnego prowadzenia biznesu. Niewiele jednak osób naprawdę zdaje sobie sprawę czym spółka cywilna jest, niewłaściwie stosując przepisy jej dotyczące.
Istotą spółki cywilnej jest to, że de facto nie jest ona spółką a … umową, podlegającą reżimowi kodeksu cywilnego (dalej także jako: k.c.).
Zaskoczona? Niestety przepisy prawa co do zasady nie przyznają spółce cywilnej podmiotowości prawnej uznając za przedsiębiorców jedynie jej wspólników. Nie podlega ona rejestracji w żadnym urzędowym rejestrze, w szczególności KRS czy CEDiG. Wprawdzie fakt prowadzenia działalności w formie spółki cywilnej jest ujawniany w rejestrach, jednakże jest to tylko informacja dotycząca jej wspólnika, a nie wpis dotyczący samej spółki.
O co więc chodzi z tą spółką?
Spółka cywilna to porozumienie co najmniej dwóch podmiotów, które w umowie zobowiązują się, dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w szczególności przez wniesienie wkładów. Wspólny cel gospodarczy to nie tylko prowadzenie działalności zarobkowej, choć ten cel w polskich spółkach cywilnych dominuje. Granice dopuszczalnych w świetle polskiego prawa celów, którym może służyć spółka cywilna określa art. 58 kodeksu cywilnego, stosownie do którego cel spółki cywilnej nie może być sprzeczny z ustawą ani z zasadami współżycia społecznego, zawarcie umowy spółki nie może też prowadzić do obejścia prawa. Poza powyższymi zastrzeżeniami mamy pełną dowolność.
Z pewnego rodzaju dowolnością spotkamy się także przy określaniu grona podmiotów, które w spółce cywilnej mogą uczestniczyć, bowiem jej wspólnikami mogą być nie tylko osoby fizyczne. Polskie prawo dopuszcza tworzenie tych podmiotów z udziałem np. kapitałowych spółek prawa handlowego czy tzw. ułomnych osób prawnych, czyli takich podmiotów, które wprawdzie osobowości prawnej nie posiadają ale ustawa przyznaje im zdolność prawną (np. osobowych spółek prawa handlowego, wspólnot mieszkaniowych czy spółek w organizacji). Wspólnikiem spółki cywilnej nie może być natomiast inny podmiot nie posiadający zdolności prawnej, dla przykładu nie może nim być inna spółka cywilna. W obrocie do grona wspólników najczęściej jednak należą osoby fizyczne, które albo już prowadzą działalność gospodarczą, albo zamierzają zacząć jej prowadzenie właśnie w ramach tej spółki.
W przypadku spółki cywilnej istotne jest też to, że – co do zasady – opiera się ona na niezmienności składu wspólników. Status wspólnika można uzyskać na kilka sposobów, m.in. przez zawarcie nowej umowy spółki, na skutek zmiany umowy już istniejącej, jeżeli dopuszcza ona możliwość przyjęcia nowego wspólnika czy poprzez wstąpienie do spółki spadkobierców dotychczasowego wspólnika. Nie jest jednak możliwe, choć w praktyce niestety często stosowane, zbycie udziałów, które miałyby przysługiwać jej wspólnikom. Wynika to z tego, że spółka cywilna nie jest samodzielnym podmiotem prawnym, a zatem nie można wyodrębnić, jak ma to miejsce w przypadku spółek prawa handlowego, żadnych udziałów ani zespołu praw i obowiązków, które miałyby być przedmiotem obrotu. O tego rodzaju zmianie, polegającej na wstąpieniu do spółki nowej osoby i jednoczesnym ustąpieniu dotychczasowego wspólnika wypowiedział się m.in. Sąd Najwyższy w uchwale z 21.11.1995r., sygn. akt: III CZP 160/95, dochodząc do wniosku, że zmiana taka wymaga zmiany umowy spółki.
Istotną, z punktu widzenia spółki cywilnej, kwestią jest również to, że nie może ona posiadać firmy, tzn. wyróżniającego ją oznaczenia pod którym prowadzi swoją działalność. Znów zaskoczona? Niestety, zgodnie z art. 432 kodeksu cywilnego, pod firmą działają tylko przedsiębiorcy a nimi mogą być jedynie: osoby fizyczne, osoby prawne oraz tzw. ułomne osoby prawne. Do rejestru przedsiębiorców zatem wpisują się wszyscy wspólnicy indywidualnie (o zasadach wpisu do CEDiG pisałam TUTAJ), jednocześnie określając własną firmę, pod którą będą działać w obrocie oraz zaznaczają, że działalność będą prowadzić właśnie w formie spółki cywilnej. Co ważne, obowiązek zgłoszenia prowadzenia działalności w tej formie dotyczy każdego wspólnika spółki. Warto też pamiętać, że każdy ze wspólników prowadzi działalność gospodarczą lub zawodową nie tylko we własnym imieniu, ale we wspólnym imieniu wszystkich wspólników spółki.
Kolejną konsekwencją tego, że spółce cywilnej nie została przyznana podmiotowość prawna, z której pewnie nie zdajesz sobie sprawy, jest to, że spółka ta nie posiada własnego majątku. Nie oznacza to jednak, że nie jest możliwe nabycie składników „na wyposażenie” spółki cywilnej. Wszystkie jednak składniki tego majątku stanowią w istocie współwłasność jej wspólników nie zaś samej spółki. W odniesieniu do składników majątku, nie można także zapomnieć, że zgodnie z art. 862 k.c. w czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału wspólnego majątku wspólników. Nie może też rozporządzać ani udziałem w tym majątku, ani udziałem w poszczególnych jego składnikach.
Brak podmiotowości prawnej nie stoi jednak na przeszkodzie, aby z punktu widzenia przepisów szczególnych np. podatkowych czy pracowniczych spółka cywilna została uznana za podmiot tych stosunków. I tak dla przykładu należy wskazać, że spółka cywilna może zostać uznana za pracodawcę, jeżeli zatrudnia pracowników (co rodzi obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne), jest podatnikiem podatku VAT (zostaje jej nadany indywidualny numer NIP), podatku akcyzowego a także zalicza się ją do podmiotów gospodarki narodowej, wymagających zgłoszenia w urzędzie statystycznym.
Są jednak plusy!
Zdecydowanym plusem współdziałania w formie spółki cywilnej jest, podobnie jak w przypadku prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej, o której pisałam TUTAJ – łatwiejszy dostęp do zysku spółki i swoboda zarządzania jej pieniędzmi oraz opodatkowanie wspólników podatkiem dochodowym od osób fizycznych albo podatkiem liniowym zamiast opodatkowania spółki podatkiem CIT (unikasz tzw. podwójnego opodatkowania).
Do plusów należy także zaliczyć stosunkowo łatwe, szybkie i, co ważne, bezpłatne dokonanie wpisu do rejestru przedsiębiorców, zawieszenia prowadzenia działalności czy jej wykreślenia, w przypadku zakończenia działalności w formie spółki cywilnej. Wszystkich tych czynności możesz dokonać w zasadzie od ręki w dowolnym urzędzie gminy, listownie albo w formie elektronicznej.
A jakie są minusy?
Zdecydowanym minusem prowadzenia działalności gospodarczej w formie spółki cywilnej jest odpowiedzialność jaką wspólnicy ponoszą za zobowiązania zaciągnięte w związku z działalnością spółki. W przypadku spółki cywilnej obowiązuje podobna zasada co w odniesieniu do jednoosobowych przedsiębiorców – tj. za zobowiązania dotyczące spółki wspólnik ponosi wprawdzie odpowiedzialność solidarną z pozostałymi jej wspólnikami jednak ewentualni wierzyciele mogą sięgnąć nie tylko do majątku wspólnego wspólników spółki, ale i do ich majątków indywidualnych.
Radca prawny
Małgorzata Buczkowska
