Rozważając rozpoczęcie prowadzenia działalności gospodarczej ze wspólnikiem warto zastanowić się nad jak najlepszym sposobem zabezpieczenia własnych interesów, zwłaszcza jeżeli zależy Ci na w miarę bezpiecznym ulokowaniu kapitału i czerpaniu z niego dochodów nie ryzykując jednocześnie – w razie niepowodzenia – uszczupleniem swojego majątku osobistego. Jedną z propozycji odpowiadającą na te potrzeby może być zróżnicowanie zakresu odpowiedzialności poszczególnych wspólników, którą daje konstrukcja ograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania wspólników spółki komandytowej. Spółka ta, podobnie jak spółka partnerska, charakteryzuje się tym, że występują w niej dwa rodzaje odpowiedzialności: ograniczona (do wysokości sumy komandytowej) oraz nieograniczona (taka jak w spółce jawnej). Zasady odpowiedzialności zostały jednak ukształtowane zdecydowanie inaczej niż ma to miejsce w spółce partnerskiej, dlatego też konstrukcja spółki komandytowej stanowi interesującą propozycję również dla przedstawicieli wolnych zawodów.
Istota spółki komandytowej
Zgodnie z treścią art. 102 kodeksu spółek handlowych (dalej jako „k.s.h.”) spółka komandytowa jest podmiotem mającym na celu prowadzenie przedsiębiorstwa podwładną firmą, w którym za zobowiązania wobec wierzycieli co najmniej jeden ze wspólników (zwany komplementariuszem) odpowiada bez ograniczenia a odpowiedzialność drugiego wspólnika (zwanego komandytariuszem) jest ograniczona. Oczywiście przepisy dopuszczają występowanie, zarówno po stronie komplementariuszy jak i komandytariuszy większej liczby wspólników, pod warunkiem jednak że po każdej ze stron będzie występował co najmniej jeden wspólnik. Odpowiedzialność komplementariusza jest dla wierzycieli spółki kluczowa, bowiem podobnie jak ma to miejsce w przypadku wspólnika spółki jawnej, komplementariusz ponosi za zobowiązania spółki odpowiedzialność osobistą, nieograniczoną, solidarną i subsydiarną (o zasadach odpowiedzialności w spółce jawnej pisałam tutaj) a wniesienie do spółki umówionego wkładu w żaden sposób nie wpływa na zakres tej odpowiedzialności. Inaczej wygląda sytuacja w odniesieniu do komandytariusza, bowiem jego odpowiedzialność za zobowiązania spółki jest limitowana, a w pewnych okolicznościach może nie wystąpić w ogóle. Na czym zatem polega ograniczenie odpowiedzialności komandytariusza?
Suma komandytowa
Omówienie tej kwestii należy zacząć od wyjaśnienia czym jest suma komandytowa, która w przypadku omawianej spółki każdorazowo musi zostać określona w umowie wspólników. Zgodnie z przepisami k.s.h. suma komandytowa jest to kwotowo oznaczony zakres odpowiedzialności każdego komandytariusza za zobowiązania spółki, czyli nic innego jak wyrażony w pieniądzu górny limit odpowiedzialności wspólnika za zaciągnięte przez spółkę zobowiązania. Przepisy prawa nie określają ani minimalnej ani maksymalnej wysokości sumy komandytowej co w zasadzie może prowadzić do wniosku, że możliwe jest jej ustalenie na jakimkolwiek, większym od zera, poziomie. Nie daj się jednak zwieźć, pamiętaj że z przepisów kodeksu cywilnego, które tu również znajdują zastosowanie, wynika zakaz takiego kształtowania stosunków prawnych, które byłyby sprzeczne z ustawa lub prowadziłyby do obejścia prawa. Ukształtowanie sumy komandytowej na relatywnie niskim poziomie (np. na poziomie 1 złotego) mogłoby zostać uznane właśnie za takie obejście prawa. Zastanawiasz się dlaczego? Z istoty spółki komandytowej wynika to, że nawet wspólnik będący komandytariuszem ponosi odpowiedzialność za zobowiązania tej spółki, tyle że odpowiedzialność jest limitowana. Określenie natomiast sumy komandytowej na poziomie 1 złotego może prowadzić do stwierdzenia, że komandytariusz, dla którego sumę komandytową określono na tak niskim poziomie de facto odpowiedzialności za zobowiązania tej spółki nie ponosi. A to byłoby już sprzeczne z uregulowaniami dotyczącymi spółki komandytowej i mogłoby zostać uznane za obejście prawa.
Omawiając sumę komandytową warto również podkreślić, że nie musi być ona równa dla wszystkich wspólników. Umową spółki wysokość sumy komandytowej można zróżnicować w ten sposób, że będzie ona różna w odniesieniu do różnych wspólników.
Suma komandytowa a wartość wkładu do spółki
Charakteryzując ograniczoną odpowiedzialność komandytariusza należy również zwrócić uwagę na relacje jakie zachodzą pomiędzy treścią art. 111 a art. 112 § 1 k.s.h. Pierwszy z tych przepisów wskazuje, że komandytariusz odpowiada za zobowiązania spółki wobec jej wierzycieli tylko do wysokości sumy komandytowej. Drugi natomiast zwalnia komandytariusza od odpowiedzialności w granicach wniesionego wkładu. Co to oznacza? Najprościej mówiąc: im więcej wspólnik – komandytariusz wniesie do spółki umówionego wkładu, tym bardziej zmniejszy się jego odpowiedzialność, wynikająca z sumy komandytowej. W sytuacji zaś gdy wartość wniesionego do spółki wkładu będzie przekraczała wysokość umówionej sumy komandytowej, wierzyciele spółki nie będą mogli kierować do tego wspólnika egzekucji.
Dla lepszego zrozumienia powyższych rozważań wskazać należy że sytuacja wspólnika –komandytariusza może różnić się w zależności od wielkości sumy komandytowej oraz wysokości wkładu który wspólnik zobowiązał się wnieść do spółki. Jeżeli wkład wspólnika będzie mniejszy niż wysokość zarejestrowanej sumy komandytowej, wówczas po stronie tego wspólnika będzie istniała swoistego rodzaju „niedopłata”. Wspólnik ten będzie ponosił odpowiedzialność za zobowiązania spółki w granicach różnicy pomiędzy umówioną sumą komandytową a wysokością umówionego wkładu. Jeżeli jednak wspólnika – komandytariusz wniósł do spółki wkład, którego wartość przekracza wysokość umówionej sumy komandytowej, wówczas posiada swoistą „nadpłatę” świadczeń, do spełnienia których zobowiązany był względem spółki. W takiej sytuacji wierzyciele spółki nie mogą od niego żądać spełnienia zobowiązań zaciągniętych przez spółkę.
Zasady reprezentacji
Charakterystyczną dla spółki komandytowej kwestią jest również sposób ukształtowania zasad jej reprezentacji, które należy ściśle wiązać z regułami odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Stosownie do treści art. 117 k.s.h. spółkę reprezentują komplementariusze, których z mocy umowy spółki albo prawomocnego orzeczenia sądu nie pozbawiono prawa jej reprezentowania. Reguła ta pozostaje w zgodzie z zasadami odpowiedzialności, pozostawiając możliwość zaciągania zobowiązań jedynie osobom, które za te zobowiązania ponoszą nieograniczoną odpowiedzialność. Jeżeli chodzi o komandytariusza – co do zasady – nie może on reprezentować spółki. Od tej reguły istnieje jednak wyjątek. Przepisy k.s.h. dopuszczają możliwość występowania przez komandytariusza w imieniu spółki jeżeli posiada on upoważniające go do tego pełnomocnictwo. Rzecz jasna pełnomocnictwo powinno zostać udzielone w imieniu spółki przez tych wspólników – komplementariuszy, którzy posiadają prawo reprezentowania spółki oraz zgodnie z obowiązującymi w niej zasadami reprezentacji. Co jednak jeżeli któryś z komandytariuszy przekroczy zakres udzielonego mu pełnomocnictwa albo, co gorsze, będzie działał bez żadnego umocowania? Rozwiązanie tego problemu znajdziemy w art. 118 k.s.h. Czynność prawna dokonana bez umocowania albo z jego przekroczeniem jest ważna, przepis jednak w takiej sytuacji nakłada na działającego w imieniu spółki komandytariusza nieograniczoną odpowiedzialność za skutki podjętej przez niego czynności. Warto jednak pamiętać, że nie jest to rozszerzenie odpowiedzialności tego komandytariusza w ogóle tj. na wszystkie zobowiązania spółki a odnosi się jedynie do skutków czynności prawnej, podjętej bez umocowania albo z przekroczeniem jego zakresu.
Firma spółki a zakres odpowiedzialności
Przedstawiając istotne zagadnienia dotyczące spółki komandytowej, zwłaszcza kwestie odnoszące się do zasad odpowiedzialności poszczególnych wspólników nie sposób nie wspomnieć o regułach dotyczących tworzenia firmy spółki komandytowej. Kwestia ta jedynie z pozoru nie jest związana z regułami odpowiedzialności w spółce, bowiem jeżeli w firmie spółki zostanie umieszczone nazwisko lub firma (nazwa) komandytariusza, wówczas następuje istotna zmiana w kręgu podmiotów ponoszących za zobowiązania spółki odpowiedzialność nieograniczoną. Art. 104 §4 k.s.h. wyraźnie wskazuje, że w sytuacji gdy w firmie spółki zostanie zamieszczone nazwisko lub firma (nazwa) komandytariusza, wspólni ten za zobowiązania spółki wobec osób trzecich odpowiada jak komplementraiusz, tj. nie może powoływać się ograniczenie jego odpowiedzialności.
Podsumowując powyższe stwierdzić należy, że spółka komandytowa jest atrakcyjną formą prowadzenia działalności dla tych osób, które chcą zróżnicować zakres odpowiedzialności wspólników za zobowiązania zaciągane przez spółkę. Wybierając jednak ten rodzaj spółki należy być konsekwentnym i pamiętać o okolicznościach powodujących rozszerzenie, pierwotnie ograniczonej, odpowiedzialności komandytariusza.
Radca prawny
Małgorzata Buczkowska
